این نوع سفال به‌دلیل درخشندگی و شفافیت لعاب و استفاده از لعاب‌های ارغوانی و قهوه‌ای به این نام شهرت دارد. دوران شکوفایی سفال زرین‌فام عصر خوارزمشاهی، سلجوقی و ایلخانی (قرون 6 تا 8) است.
ویژگی مشخص سفال زرین‌فام ساوه که آن را از سبک کاشان، ری و گرگان متمایز می‌سازد، تکنیک پخت و ظرافت آن است. زرین‌فام‌های تولیدشده در شهر ساوه ظریف‌تر و مدت پخت آن‌ها بیشتر بوده است و مرزبندی بین نقوش و خطوط چندان مشخص نیست.
از ویژگی‌های تزئین لعاب زرین‌فام ساوه استفاده از لعاب لاجوردی به‌جای مشکی برای تزیین مرزبندی‌ها است.
طرز ساخت سفال زرین‌فام:
افزودن ماده گدازنده و سنگ چخماق به گل که موجب پدید آمدن ظرفی محکم با حرارتی کمتر از پخت چینی شده بعد از آن سفالینه را با لعاب سفید قلع می‌پوشاندند و پس از حرارت دادن روی را با کلرید فلزات نقاشی می‌کردند و تا حد ذوب شدن لعاب را در کوره قرار می‌دادند و در همین لحظه با ایجاد دود در کوره شرایط احیا را فراهم می‌آوردند تا نقش‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به سبز یا زرد به دست بیاورند.
هنر زرین‌فام لعاب طلایی از شاهکارهای فناوری در تاریخ صنعت و هنر سفالگری است که در سفالینه‌ها و کاشی‌های معروفی به همین نام در دوران مختلف اسلامی مشاهده می‌شود. کاشی‌های زرین‌فام دارای طرح‌های گل و مرغ اسلیمی، شاخه و برگ به رنگ قهوه‌ای و آیات قرآنی به خط ثلث عربی و رنگ آبی لاجوردی هستند.
کاوش باستان‌شناسی در سال 1385 توسط دکتر خطیب شهیدی در تپه تاریخی آوه صورت گرفت که در این تپه سفالینه‌های لعاب‌دار و زرین‌فام کشف شد. این تپه در کنار شهر آوه از توابع شهرستان ساوه قرار دارد.
محوطه تاریخی آوه یکی از شهرهای مهم دوره اسلامی و شیعه‌نشین بوده که طبق آخرین فصل کاوش، در این منطقه یک شهر ۲۲۰ هکتاری با حریم آزاد وجود دارد که تمام آن زیر خاک است.
محوطه تاریخی آوه در دوره مغول به دلایلی که هنوز مشخص نشده است، متروک شد و پس از گذشت سال‌ها و بر اثر عوامل جوی به‌صورت آوار فروریخته شده و در زیر خاک قرار گرفت.
1. کاشی زرین‌فام با ماده‌تاریخ (ستمائه) 600 هجری قمری: این کاشی نبشی (دوطرفه) است که یک طرف آن «ندخل» و طرف دیگر «ستمائه» نوشته شده است. این کاشی جزو اولین کاشی زرین‌فام تاریخ‌دار در ایران است.
2. کاشی زرین‌فام دارای سوره انشراح متن این کاشی دارای کتیبه «دا فاغی...» و اول سوره انشراح است.
3. کاشی زرین‌فام محرابی: این کاشی احتمالاً قسمتی از محراب بوده است. دارای کتیبه «بسم الله الر...» و «نهار فی خیالا...» است.
4. کاسه زرین‌فام: سطح درونی دارای نقوش هندسی در قسمت بدنه و کف است و کتیبه‌ای به خط کوفی عربی در لبه ظرف است. قسمت بیرونی نقوش هندسی دارد.
5. پیاله زرین‌فام: سطح بیرونی دارای نقوش انسانی بوده که لباس‌ها طرح نقطه‌نقطه دارد. و در سطح بیرونی ظرف نقوش هندسی دایره‌ای دارد.
6. قسمتی از کاشی زرین‌فام: این کاشی دارای کتیبه«... الله علیهم علی» است.
7. کاشی زرین‌فام نبشی: این کاشی دارای طرح‌های گیاهی (گل و برگ) اسلیمی با زمینه قهوه‌ای طلایی است.
8. کاشی زرین‌فام: این کاشی دارای نقوش گل‌وبته در تزئینات مدور و دور آن کتیبه است.
* گزارش از رضا مظاهری، کارشناس ارشد علوم اجتماعی.
انتهای پیام/
